Η ΛΑΜΠΡΗ / ΠΑΣΧΑ
"Διαδρομη" στα παλια!
Όμορφες αναμνήσεις απο Πασχα στην Παρπαρια γυρω στο '60
Μπαινοντας η Σαρακοστη αρχιζουμε να μετραμε αντιθετα για το Πασχα. Οι πρωτοι Χαιρετισμοι δειχνουν οτι οι τονοι αλλαξαν. Η εκκλησια γεμιζει ασφυκτικα απο κοσμο την Παρασκευη των πρωτων Χαιρετισμων σε αντιθεση με τις αλλες καθημερινες που πολυ λιγοι ηλικιωμενοι παρακολουθουν τον Εσπερινο του Σαρανταμερου. Παρων και ο σχολικος εκκλησιασμος (ποιος τολμουσε να ξεφυγει απο τον δασκαλο τοτε τον +Αντρεα Αποστολιδη απ’τα Καρδαμυλα σε θεματα εκκλησιασμου και θρησκευτικων) ολα τα παιδια του δημοτικου συμμετεχουν στους Χαιρετισμους. Ξεχωριστη στιγμη η αναγνωση του <<Και δος ημιν Δεσποτα>>
απο αγορι και του <<Ασπιλε , Αμολυντε , Αφθορε , Αχραντε>> απο κοριτσι. Επιλεγονταν παιδια που ειχαν μελωδικη και εκφραστικη φωνη καποια χρονια θυμαμαι τον Μιχαλη Π. Λιλικα , Γιωργο Ι. Λουρο την Ειρηνη Ι.Ποταμουση-Ψυλλη , Σοφια Β.Λιλικα-Φραγκουλη. Η σαρακοστη ηταν συνωνυμο της νηστιας , οι μεγαλοι ουτε μια μερα κρεας , αυγο τυρι, γαλα.
Τοτε το φρεσκο τυρι γινοταν κοπανιστη αφου προσθεταν σχεδον καθε μερα και νεο και το ζυμωναν με την υπαρχουσα μεχρι να γινει, να δαμασει. Η μυζηθρα γινοταν <<ξερομουζηθρο>>. Τα αυγα μαζευοταν και εστελναν και στον Δεσποτη παραμονες Πασχα, εξ’ου και το <<σαν τα αυγα του δεσποτη>>. Καπως ετσι κυλουσαν οι μερες φθανοντας στους τελευταιους Χαιρετισμους.
Ειναι πια Ανοιξη για τα καλα (Αν το Πασχα επεφτε τελη Απριλη) και οι χωριανοι εχουν αρχισει να βγαζουν τα χορταρια για τα ζωα τους μια κουραστικη δουλεια που φαινεται το βραδυ στα προσωπα τους. ,Φθασαμε ετσι στο Σαββατο του Λαζαρου και την Κυριακη των Βαϊων με το γνωστο ποηματακι,
Ηρθε ο Λαζαρος ηρθαν τα βαγια
ηρθε των Βαγιων η εβδομαδα.
Που ’σαι Λάζαρε, που είναι η φωνή σου,
πού σε γύρευε η μάνα κι η αδερφή σου.
Ήμουνα στη γη, στη γη βαθιά χωμένος
κι από τους εχθρούς, εχθρους βαλαντωμένος.
Ηρθε ο Λαζαρος ηρθαν τα Βαγια ηρθε η Κυριακη που τρωνε ψαρια, Βάγια, Βάγια των Βαγιών, τρώνε ψάρι και κολιο και την άλλη Κυριακή, κόκκινο αυγό κι αρνί.
Μετα απο την μεγαλη νηστεια μια μερα ψαρι για προετοιμασια πριν την μεγαλη εβδομαδα. Επισης πριν την Λαμπρη καθε σπιτι επρεπε να ασπριστει με ασβεστη μεσα και οταν στεγνωνε το βραδυ απο την αντανακλαση στο φως μια λαμπας πετρελαιου μας θαμπωνε-τοση μαυριλα επιαναν οι τοιχοι απο τα ξυλα στο τζακι και τις σομπες.. Εξω γινοταν αργοτερα απο την Κοινοτητα με συνεργειο απο χωριανους επι ημερων του αειμνηστου γιατρου Ηλια Πιτσικουλη που ειχε βαλει σε ταξη την υγιεινη και την καθαριοτητα, τοτε οταν αντικρυζες την Παρπαρια απο τις Μηλαπιδιες – Πυραμουσικα νομιζες οτι εβλεπες Κυκλαδες, κατασπρο χωριο σαν περιστερι..
Μαζευαν τα χειμωνιατικα – κουρελουδες η κιλικες και τα επλεναν για τον επομενο χειμωνα. Τα ξυλινα τραπεζια , κρεβατια , καρεκλες καθαριζοταν-πλενοταν και γινοταν απολυμανση με πετρελαιο στους αρμους ειχαμε και τους κοριους βλεπεις και τους ψυλλους με DTT στα στρωματα , ωστε την Λαμπρη να ειναι ολα καθαρα και ..<<αμαγαριστα>>. Επλεναν καλα και τα πιατικα-κατσαρολικα να ειναι ....απαλαγμενα τελειως απο λαδι για την νηστεια της Μεγαλης Εβδομαδας. Μπαινοντας η Μεγαλη Εβδομαδα τα πραγματα γινονται ζορικα και για τους μικρους νηστεια και στο λαδι. Πρεπει να αντεξουμε, η Λαμπρη πλησιαζει αλλα για κακη μας τυχη ειναι ....κουτση και κατεβαινει αργα απο την Αμανη αλλα ακομη δεν φαινεται.
Το σχολειο ειναι κλειστο και αναλαμβανουμε δραση να βοσκησουμε τα ζωα μας αλλα με το αζημιωτο βεβαια η συμφωνια περιλαμβανει βοσκη με ανταλλαγμα χαλβα η’ ταραμα χυμα μαζι με τις ελιες και το ψωμι. Τα στοιχακια που μας ελεγαν για τις ημερες της Μεγαλοβδομαδας μας εβαζαν στο πνευμα των ημερων :
Μεγάλη Δευτέρα - μεγάλη μαχαίρα ,
Μεγάλη Τρίτη - ο Χριστός εκρίθει.,
Μεγάλη Τετάρτη - ο Χριστός στα παθη,
Μεγάλη Πέμπτη - ο Χριστός παιδεύτη,
Μεγάλη Παρασκευή - ο Χριστός θα ταφη,
Μεγάλο Σάββατο - ο Χριστός στον τάφο,
Μεγάλη Κυριακή –Μεγαλη Λαμπρη ο Χριστός θα Αναστηθεί .
Η Μεγαλοβδομαδα παιρνει χρωμα την Μ.Δευτερα και την Μ.Τριτη με το τροπαριο της Κασσιανης και την ακολουθια του Νυμφιου. Την Μ.Τεταρτη με την Απομυρωση και τον Μυστικο Δειπνο . Την Πεμτη το πρωϊνο μεχρι το μεσημερι γινεται η βαφη των κοκινων αυγων.
Βραδυ Μεγαλης Πεμπτης ολο το χωριο στριμωγμενο μεσα στον Αγ.Γιαννη παρακολουθει με δεος και κατανυξη στο λιγο φως των κεριων και των καντηλιων τα πρωτα Ευαγγελια μεχρι που βγαινει ο Εσταυρωμενος σε εναν μεγαλο και πραγματικα βαρυ σταυρο (ξυλο αφρικανικο εβενος) με κερια , ακανθινο στεφανι με τον παπα Μιχαλη (οντας 75αρης πια) με σπασμενη φωνη απο συγκινηση να λεει:
«Σήμερον κρεμᾶται ἐπὶ ξύλου ὁ ἐν ὕδασι τὴν γῆν κρεμάσας
Στέφανον ἐξ ἀκανθῶν περιτίθεται ὁ τῶν ἀγγέλων Βασιλεύς.
Ψευδῆ πορφύραν περιβάλλεται ὁ περιβάλλων τὸν οὐρανὸν ἐν Νεφέλαις. Ῥάπισμα κατεδέξατο ὁ ἐν Ἰορδάνῃ ἐλευθερώσας τὸν Ἀδάμ.
Ἥλοις προσηλώθη ὁ Νυμφίος τῆς Ἐκκλησίας.
Λόγχῃ ἐκεντήθη ὁ Υἱὸς τῆς Παρθένου.
Προσκυνοῦμεν σου τὰ πάθη, Χριστέ.
Δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν σου ἀνάστασιν>>
ειναι η κορυφαια στιγμη τη Μεγαλης Πεμπτης της Σταυρωσης. Μεγαλη Παρασκευη απο το πρωϊ γυναικες , νιες και κοριτσια κανουν την Εκκλησια κι’αστραφτει μεσα εξω. Τα μαναλια τα καντηλια , πολυελαιοι , τζαμια τα παντα λαμποκοπουν. Το μεσημερι η αποκαθηλωση και η προετοιμασια – στολισμος του Επιταφιου απο γυναικες και κοριτσια με λουλουδια απο την φυση, τους κηπους και σπιτια του χωριου.
Το βραδυ η περιφορα του Επιταφιου με τα ωραια λογια<< Η ζωη εν ταφω>>,<<Αι γεννεαι αι πασαι>> , <<Αξιον Εστι>> , <<Ω γλυκυ μου Εαρ>> κλπ. που εψαλλαν σε ομαδες μικροι και μεγαλοι. Η διαδρομη απο τον Αγ. Γιαννη , Λοτζα ,Βορεινη, Ξυλικη , Αυλη , Μαυρου , Μαγκλαβα , Καστρο , με συχνες στασεις για παρακκλησεις και επιστροφη στον Αγ.Γιαννη οπου ολοι οι χωριανοι περνουσαν κατω απο τον Επιταφιο που τον κρατουσαν οι νεοι του χωριου μπροστα στην εισοδο της εκκλησιας.Και φθανουμε αισιως στο πρωινο Μεγαλου Σαββατου μια μερα με αρκετο ελευθερο χρονο για ολους και για τις νοικυρες να ετοιμασουν το ψωμι τις κουσουνες και τα πασχαλινα κουλουρακια , οι φουρνοι ειχαν την τιμητικη τους. Η Λαμπρη πια ηταν απανω του Σαββα και μεχρι το βραδυ θα εφτανε στην εκκλησια του Αγ. Γιαννη.
Εναι μεσημερι Μεγαλου Σαββατου καπου το 1960 ομως η Λαμπρη δεν ειχε φτασει ακομη. Στο φουρνο του Περρη φουρνιζαν η +μανα μου με την θεια μου την +Καλιοπη του Παροικου, βγηκαν τα πρωτα κουλουρακια που εσπαγαν ρουθουνια (εχοντας αυγο ,γαλα , ζαχαρη). Ενα κουλουρακι ηταν λιγο σπασμενο η μανα μου και η θεια μου απασχολημενες ποιος θα με δει και ποιος θα το καταλαβει???
το πηρα με λαχταρα και το μασουλουσα ομως η ατυχια μου δεν περιγραφεται , το ειχα σχεδον καταπιει οταν εμφανιστηκε ο μπαρμπας μου ο +Δημ. Παροικος ενας πολυ καλος ανθρωπος αλλα και πολυ χοραταζης. Βρε μου λει τι εκανες μαγαριστηκες?? εφαγες κουλουρι?? καταπια την γλωσσα μου ντραπηκα , αμαρτησα και μου λεει ...τωρα θα βγαλεις ενα πευκο στο κεφαλι και θαρτουν οι Εβραιοι με το τσεκουρι να τον κοψουν. Ολη την υπολοιπη μερα την περασα ξυνοντας το κεφαλι μου και πιανοντας .......πευκοβελονες.
Το βραδυ της Αναστασης πηγαιναμε για υπνο και μας ξυπνουσαν για να παμε στην εκκλησια, περναμε μαζιμας κοκκινα αυγα που ευλογουσε ο παππας και κανενα κουλουρακι. Δινοταν το Αγιο Φως με το <<Δευτε λαβετε Φως>> και λιγο αργοτερα με το Χριστος Ανεστη επεφταν μερικα βαρελοτα (τριγωνακια-ταρακαδακια) που εφτιαχναν οι πιο μεγαλοι και καμια ρουκετα που εφερναν απο Χωρα. Διναμε το φιλι της Αγαπης με ανταλαγη ευχων <<Χριστος Ανεστη-Αληθως ο Κυριος , χρονια πολλα και του χρονου με υγεια>>, τσουγγριζαμε κανενα αυγο. Αμεσως μικροι και μεγαλοι τρεχαμε για να καψουμε τους Εβραιους.
Ειναι ενα χαρακτηριστικο εθιμο του χωριου μας οπου συγκεντρωνονταν δεματια κλαδια (αποφαιδες ζωων) που εδιναν οι χωριανοι σε μεγαλες ποσοτητες αλλωστε τα φυλαγαν για’ αυτο , στα παιδια που τα συγκεντρωναν στο χωρο εδω που ειναι σημερα του Μαρκελλου του Κατσιγιωργη το σπιτι τωρα και αναβαν φωτια μετα την Ανασταση .Συνηθως ποτε δεν εφταναν τα κλαδια και επερναν-εκλεβαν και αλλα ακομη και φραχτες απο χωραφια και κηπους το βραδυ της Αναστασης με αποτελεσμα να υπαρχει γρινια την αλλη μερα απο τους ιδιοκτητες. Ομως η φωτια ηταν εντυπωσιακη στην αρχη γιατι τα κλαδια ηταν σαν μια πυραμιδα με αρκετο υψος και οταν ειχε και χοντρα ξυλα (κουτσουρα) εκαιγε δυο μερες. Το Πασχα 1967 υπηρχε ενταση με τους τουρκους και μας ειπαν οτι απαγαρευοταν να αναψουμε φωτια για τι επρεπε να ειναι συσκοτιση ετσι κι'αλλιως το χωριο ηταν θεοσκοτεινο πριν ερθει η ΔΕΗ αλλα τελευταια στιγμη ο στρατιωτικος διοικητης εδωσε το ok και την αναψαμε την φωτια.
Την Επομενη μερα το Πασχα ειχαμε στο Παχαλινο τραπεζι μαζι με το κρεας συνηθως αρνι η΄κατσικι , συκωταρια , αντερακια ομελετα , αυγα κοκινα που τσουγγριζαμε , ξερομουζηθρο ψημενο στο φουρνο , τυρι , ψωμι-κολυκια με κοκκινα αυγα , τις κουσουνες των παιδιων με τα αυγα, γινοταν απο ζυμη του ψωμιου αλλα και απο την ζυμη για κουλουρακια, κατι σαν πλεξουδα με ενα αυγο στο μπροστινο μερος καποιες φορες και οι νονες εκαναν κουσουνες για τα βαπτιστηρια. Μετα το φαγητο το απομεσημερο ειχαμε την Δευτερανασταση πηγαιναν παλι ολοι στην εκκλησια επαιρναν το λαβαρο της Αναστασης, τα εικονισματα, εξαπτερυγα και εκαναν παλι τον γυρο του χωριου με στασεις για παρακλησεις και τα επεστρεφαν παλι στην εκκλησια.
Στη Δευτερανασταση επεφταν τα υπολοιπα τριγωνακια-βαρελοτα και κανενα <<μπομπακι>> απο νεροσωληνα που εκαναν μερικες φορες εκκωφαντικο θορυβο. Θυμαμαι τον Σαντουρα υιο που εφτιαχνε μπομπακια με νεροσωληνα και εκανε και δοκιμη ενα εκει στο Ραχιδι σε ενα χαλασμα της γιαγιας μου και γκρεμισε ο ενας τοιχος Η επομενη Πασχαλινη δραστηριοτητα ηταν την Τριτη του Πασχα η <<Νια Τριτη>> οπως την ελεγαν. Επερναν παλι τα εικονισματα και επηγαιναν στο νοτιο μερος της περιφερειας χωριου και εκαναν λιτανεια και παρακλησεις για την καρποφορια των χωραφιων και καλη συγκομιδη των σπαρτων και κατεληγαν συνηθως
στην Παναγια την Κοιλανη οπου γινοταν λειτουργια και μετα ετρωγαν τα πασχαλινα τους καθε οικογενεια που εφερναν μαζι τους και το απομεσημερο επερναν το δρομο του γυρισμου, στον δρομο για την επιστροφη απο Κοιλανη σταματουσαν στην Αγια Κιουρα - Αγια Ματρωνα οπου γινοταν δεηση και παρακληση. Το ιδιο σκηνικο επαναλαμβανονταν την <<Νια Παρασκευη>> αλλα τωρα επερναν τα βουνα τοτε σπερναν και την Αμανη και κατεληγαν στην Παγουσαινα, στην επιστροφη απο Παγουσαινα σταματουσαν στην Ευαγελιστρια. Αυτη ηταν η διαδρομη της πιο πολλες φορες που θυμαμαι. Καποιες χρονιες ομως καθως μας λενε οι μεγαλυτεροι την <<Νια Τριτη>> η διαδρομη ηταν στον Αγιο Σιδερο και στον δρομο για την επιστροφη απο Αγιο Σιδερο σταματουσαν στην Παναγια και Αγ.Θεοφυλακτο, οπου γινοταν δεηση και παρακληση με μια μικρη ολιγολεπτη σταση. Οταν η διαδρομη ηταν για Αγιο Σιδερο πηγαιναν απο τις Σομαλιες (Υποστεγο) και γυρνουσαν απο την Παναγια και καμια φορα και απο Αγ. Θεοφυλακτο.
ΠΑΣΧΑ 1968 , Νια Τριτη Κοιλανη
Τα εικονισματα τοτε τα πηγαιναν με τα ποδια παντου δεν τα εβαζαν στα αυτοκινητα. Καπως ετσι ειδαμε , ζησαμε και ακουσαμε μεσα απο μαρτυριες μεγαλυτερων την δικη μας Λαμπρη εκει στην Παρπαρια του 1960.
Ελπιζουμε να μπορεσαμε να μεταφερουμε στους νεους το κλιμα των ημερων της Λαμπρης - του Πασχα των περασμενων χρονων στο χωριομας....
Νικος Δ. Ψυλλης
Maria Katsigeorgis
Happy Easter
Καλη Ανασταση
Τις Καλυτερες μας ευχες για το Πασχα
